Dây Guitar – Lựa Chọn và Bảo Quản

Dây guitar không chỉ là kim loại hay nylon; chúng chính là “linh hồn” tạo nên âm thanh cho cây đàn. Lựa chọn sai dây có thể biến một cây đàn tuyệt vời thành một trải nghiệm tồi tệ, ảnh hưởng trực tiếp đến chất âm và cảm giác chơi của bạn.

Có quá nhiều các loại dây đàn guitar trên thị trường (Steel, Nylon, Coated, Uncoated, Light, Medium…). Làm sao để biết loại nào là tốt nhất cho bạn, phù hợp với cây đàn và phong cách chơi?

1. Phân Loại Cơ Bản Theo Chất Liệu Dây Guitar

Việc đầu tiên khi chọn dây là xác định loại đàn bạn đang sử dụng. Dây đàn guitar được chia làm hai nhóm chất liệu chính: Nylon và Kim Loại.

1.1. Dây Nylon (Dành cho Guitar Classic)

Đặc điểm: Dây Nylon được làm từ sợi nylon tổng hợp (thường là 3 dây Treble) và 3 dây Bass được quấn bằng sợi kim loại mỏng bên ngoài lõi nylon. Dây Nylon mang lại âm thanh ấm áp, dịu dàng và có độ căng thấp hơn nhiều so với dây kim loại.
Ứng dụng: Loại dây này được thiết kế riêng cho đàn Classic (cần đàn phẳng, kích thước lớn hơn). Chúng lý tưởng cho Nhạc cổ điển, Flamenco, và Fingerstyle nhẹ nhàng.

1.2. Dây Kim Loại (Dành cho Guitar Acoustic và Electric)

Dây kim loại có lõi thép và được quấn bọc bên ngoài bằng các hợp kim khác nhau, mang lại âm thanh to, vang, sáng và sắc nét.

Phân loại nhỏ (Dây Acoustic):

Được bọc bằng hợp kim đồng để tạo ra âm thanh lớn và độ vang tự nhiên.

80/20 Bronze (Đồng): Chứa 80% Đồng và 20% Kẽm. Mang lại âm thanh rất sáng và vang, thường dùng cho đàn mới hoặc người chơi thích tone sáng, rõ ràng.
Phosphor Bronze (Đồng Phốt pho): Có thêm phốt pho trong hợp kim, giúp âm thanh ấm áp hơn, giàu âm sắc (overtone) và có xu hướng bền màu, tăng tuổi thọ.

Phân loại nhỏ (Dây Electric):

Cần có từ tính để hoạt động với bộ phận Pickups của đàn điện, do đó chúng thường chứa Nickel.

Nickel Plated Steel (Thép mạ Nickel): Loại phổ biến nhất. Cân bằng giữa tone ấm và sáng, cung cấp âm thanh rõ ràng, phù hợp với hầu hết các thể loại nhạc.
Pure Nickel: Tone ấm hơn, cổ điển (Vintage tone), được yêu thích bởi các tín đồ nhạc Blues và Rock cổ điển.

2. Yếu Tố Quan Trọng Nhất: Độ Dày Của Dây (Gauge)

Độ dày của dây đàn guitar (hay còn gọi là Gauge) là yếu tố kỹ thuật quan trọng nhất. Nó được đo bằng đơn vị inch (ví dụ: 0.010, 0.012) và ảnh hưởng đến mọi thứ từ âm thanh đến cảm giác chơi.

2.1. Các Cỡ Dây Phổ Biến (Acoustic và Electric)

Độ dày thường được đề cập bằng kích thước của dây E cao nhất (dây số 1).

Extra Light (0.009 hoặc 0.010): Dễ bấm nhất, lý tưởng cho người mới bắt đầu hoặc người chơi Fingerstyle cần độ mềm. Tuy nhiên, âm thanh có thể mỏng hơn.
Light (0.011 hoặc 0.012): Cân bằng hoàn hảo giữa âm thanh lớn và độ dễ bấm. Đây là lựa chọn mặc định của nhiều người chơi.
Medium (0.013 trở lên): Âm thanh lớn, đầy đặn, độ duy trì (Sustain) rất tốt. Độ căng cao, phù hợp với người chơi mạnh mẽ (Strumming) hoặc cần tone dày.

2.2. Ảnh Hưởng của Độ Dày

Độ căng (Tension): Dây càng dày, độ căng càng cao $\rightarrow$ cần lực bấm lớn hơn, có thể gây mỏi tay cho người mới.
Âm lượng & Tone: Dây càng dày, độ rung càng lớn, dẫn đến âm thanh càng to và độ duy trì (Sustain) càng lâu.
Rủi ro: Tuyệt đối không sử dụng dây kim loại trên đàn Classic, và không nên sử dụng dây quá dày trên các cây đàn cũ hoặc cần đàn yếu, vì độ căng quá lớn có thể làm cong hoặc hỏng cần đàn.

3. Lớp Phủ (Coating) và Vấn Đề Chống Gỉ

Tuổi thọ là mối quan tâm lớn, đặc biệt ở Việt Nam với khí hậu nóng ẩm. Công nghệ lớp phủ (Coating) ra đời để giải quyết vấn đề này.

3.1. Dây Có Lớp Phủ (Coated Strings)

Mô tả: Dây được phủ một lớp polymer siêu mỏng (ví dụ: các dòng dây như Elixir, D’Addario XT) để bảo vệ kim loại lõi khỏi các yếu tố gây hại như mồ hôi, dầu và bụi bẩn.
Ưu điểm: Tăng tuổi thọ dây đàn lên gấp 3-5 lần so với dây truyền thống, chống gỉ sét cực kỳ hiệu quả.
Nhược điểm: Giá thành cao hơn. Một số người chơi cảm thấy lớp phủ làm thay đổi nhẹ tone gốc của dây, hoặc tạo cảm giác trơn (sleek) khi chơi.

3.2. Dây Không Lớp Phủ (Uncoated Strings)

Mô tả: Dây đàn guitar truyền thống, không có lớp bảo vệ bên ngoài.
Ưu điểm: Giá thành rẻ, âm thanh tự nhiên, tươi mới và thường có độ bám ngón tay tốt hơn.
Nhược điểm: Dễ bị oxy hóa và gỉ sét do mồ hôi, buộc bạn phải thay dây đàn guitar thường xuyên hơn (sau 1-2 tháng).

4. Hướng Dẫn Thay Dây và Bảo Quản Dây Đàn Guitar

Để đảm bảo âm thanh luôn đạt chất lượng tốt nhất, bạn cần biết cách chăm sóc và thay dây đàn guitar đúng thời điểm.

4.1. Khi nào bạn cần thay dây mới?

Âm thanh tối đi (Dead Tone): Đây là dấu hiệu rõ ràng nhất. Dây không còn độ ngân, âm thanh bị “tắt” và không còn độ sáng, vang vốn có.
Gỉ sét hoặc đổi màu: Dây bị xỉn màu, có mảng gỉ màu xanh hoặc nâu, đặc biệt ở các vị trí tiếp xúc ngón tay (thường là khu vực phím 1-5).
Đứt dây: Rõ ràng cần thay ngay.
- Lời khuyên: Nên thay dây đàn guitar cả bộ 6 dây cùng lúc, ngay cả khi chỉ có 1 dây đứt, để đảm bảo tone và độ căng đồng nhất giữa tất cả các dây.

4.2. Quy trình Thay Dây Đàn Guitar

Bước 1: Nới lỏng và Tháo Dây Cũ: Sử dụng dụng cụ quay khóa (winder) để nới lỏng tất cả dây đàn. Tháo dây cũ ra khỏi chốt cố định và cầu đàn.
Bước 2: Vệ sinh Đàn: Nhân cơ hội này, hãy lau sạch cần đàn, phím đàn, và phần đầu đàn.
Bước 3: Lắp Dây Mới: Lắp dây mới vào và cố định. Lưu ý cách cố định dây Nylon trên đàn Classic phải được thắt nút cẩn thận để tránh bị trượt.
Bước 4: Lên Dây và Ổn Định: Lên dây đàn guitar đến cao độ chuẩn. Sau đó, kéo căng dây bằng tay nhẹ nhàng (nhấc lên khỏi cần đàn) vài lần để dây giãn nhanh và ổn định cao độ.

4.3. Mẹo Vặt Bảo Quản Dây Đàn

Để dây đàn bị gỉ chậm lại và kéo dài tuổi thọ:

Lau dây: Lau dây sau mỗi lần chơi bằng khăn mềm, khô, để loại bỏ mồ hôi và dầu từ ngón tay. Mồ hôi là kẻ thù số một của dây kim loại.
Dung dịch dưỡng dây: Sử dụng dung dịch dưỡng dây chuyên dụng (String Cleaner/Conditioner) để tạo lớp bảo vệ mỏng.
Bảo quản: Giữ đàn trong hộp hoặc bao đàn, đặc biệt là trong môi trường có độ ẩm cao, để tránh sự thay đổi nhiệt độ đột ngột.